ختنه نوزادان پسر نوعی جراحی است که در آن پوست ختنهگاه (هم لایه بیرونی و هم لایه درونی پوست برداشته میشود تا نوک آلت (حشفه) قابل رویت گردد. ختنه نوزادان یکی از رایجترین اعمال جراحی است.
اندیکاسیونها
ختنه به دلایل مذهبی و فرهنگی مختلف و غالبا به درخواست والدین انجام میشود. آکادمی بیماریهای کودکان آمریکا اینچنین نتیجه گرفته که شواهد علمی موجود در مورد منافع طبی بالقوه ختنه، برای توصیه به انجام روتین این اقدام برای تمام نوزادان پسر کافی نیستند. بعضی از منافع طبی ختنه عبارتند از: کاهش خطر عفونتهای ادراری و کاهش خطر انتقال ویروسهای پاپیلوم انسانی (HPV) و نقص ایمنی انسانی (HIV). ختنه همچنین میتواند از فیموز، پارافیموز و عفونتهای پوست ختنهگاه و نوک آلت از قبیل بالانیت، بالانوپوستیت و بالانیت گزروتیکا ابلیتران جلوگیری کند. البته رعایت مناسب بهداشت هم میتواند خطر این مشکلات را کاهش دهد.
از چندین روش و ابزار مختلف برای ختنه استفاده میشود. سه ابزاری که بیش از همه برای ختنه استفاده میشوند عبارتند از: کلامپ نوع گومکو (Gomco) (شکل 1)، زنگوله پلاستیکی محافظ، و کلامپ نوع موگن (Mogen). شایعترین کلامپ مورد استفاده برای ختنه غیر سنتی، کلامپ نوع گومکو است که طرز استفاده از آن در ادامه این مطلب توضیح داده شده است.
کنترااندیکاسیونها
کنترااندیکاسیونهای آناتومیک ختنه عبارتند از: هیپوسپادیاس، کوردی، اپیسپادیاس، پیچخوردگی آلت (penile torsion)، آلت مخفیشده (buried penis)، آلت پرهدار، کوچکی آلت (micropenis)، هیپوپلازی پیشابراه، و ژنیتالیای مبهم. کنترااندیکاسیونهای طبی ختنه عبارتند از: نارسی، سن کمتر از 18 ساعت، وجود استعداد خونریزی در خود نوزاد یا خانواده، وجود هر گونه مشکل یا بیماری طبی همزمان نیازمند پایش، و اختلالات پوست یا بافت همبند که فرایند طبیعی ترمیم زخم را مختل کند.
تجهیزات
تجهیزات لازم عبارتند از: یک تخت محدودکننده نوزاد همراه با تسمههای ثابتکننده پاها و بالشتکهای نگهدارنده، آب قند 24% همراه با پستانک، وسایل لازم برای بیحسی موضعی (مثل سرنگ توبرکولین 1 سیسی، سوزن شماره 30 برای تزریق، و لیدوکایین 1% بدون اپینفرین)، پنبه الکلی، کلرهگزیدین گلوکونات 4%، دستکش استریل، شان پرفوره استریل با قطر سوراخ 5/2 سانتیمتر، گاز استریل، 3 عدد هموستات صاف کوچک، یک پروب فلزی قابل انعطاف، قیچی صافی که یکی از نوکهای آن کُند باشد، کلامپ ختنه نوع گومکو (با اندازههای 1/1، 3/1 و 45/1 سانتیمتری)، یک تیغ اسکالپل شماره 10، وازلین سفید، و یک پوشک یکبارمصرف. گاز هموستاتیک قابل جذب، لیدوکایین موضعی 1% همراه با اپینفرین، ترومبین موضعی و یک نخ بخیه قابل جذب 0-5 نیز باید در دسترس باشند تا در صورت نیاز به کنترل خونریزی، استفاده شوند.
آمادهسازی
از والد یا قیم قانونی نوزاد رضایتنامه کتبی بگیرید. مطمئن شوید که نوزاد از زمان تولد حداقل یک بار ادرار کرده باشد زیرا آنوری ممکن است نشانگر آنومالیهای مجاری ادراری دیستال باشد که کنترااندیکاسیون ختنه هستند. از زمان آخرین شیردهی باید حداقل یک ساعت گذشته باشد تا از برگشت شیر جلوگیری شود. به والدین یا قیمهای نوزاد باید اجازه داد تا بین ماندن پیش نوزاد یا منتظر ماندن بیرون از اتاق، یکی را انتخاب کنند.
پس از آن که همه چیز آماده بود، نوزاد را روی تخت محدودکننده قرار دهید. آلت تناسلی و اسکروتوم را از نظر وجود ناهنجاریها بررسی کنید و سپس پوست را با پنبه الکلی تمیز نمایید. قبل از ختنه حتما باید بیحسی انجام گیرد. بیحسی موضعی باعث میشود که ماده بیحسی محدود به ناحیه جراحی بماند و از عوارض جانبی بیهوشی عمومی اجتناب گردد. ثابت شده که بلوک عصب دورسال آلت یا بلوک حلقه عصبی زیرپوستی باعث کنترل بهتر درد نسبت به محلولهای بیحسی موضعی میشود (شکل 2).
بلوک عصب دورسال به وسیله یک سوزن شماره 30 متصل به سرنگ 1 سیسی انجام میگیرد. در وضعیتهای ساعت 2 و 10 در قاعده آلت با جهت خلفی- مدیال و با عمق 5/0-3/0 سانتیمتر نسبت به سطح پوست، 4/0 میلیلیتر از محلول لیدوکایین 1% بدون اپینفرین تزریق نمایید. برای تاثیر بیحسی 5 دقیقه صبر کنید. در حین عمل باید یک پستانک آغشته به آب قند به نوزاد داده شود. خود آلت و اطراف قاعده آن را با حداقل 3 نوبت استعمال کلرهگزیدین گلوکونات به دقت ضدعفونی کنید و سپس شان پرفوره را بیندازید.
اقدام جراحی
دقت داشته باشید که کلامپهای نوع گومکو اندازههای مختلفی دارند که باید اندازه درست آن را انتخاب کنید. اندازه معمول برای نوزادان 3/1 سانتیمتر است. اندازه مناسب را باید بر اساس محیط نوک آلت تخمین زد. برای چفت شدن صحیح، لبه زنگوله (bell) باید به فرنولوم برسد و کمی هم تا روی تاج آلت (corona) امتداد پیدا کند تا پوست ختنهگاه را کمی بکشد. مطمئن شوید که کلامپ به نحو صحیحی سرهم شده و سطح فوقانی صفحه قاعدهای آن در سطح زنگوله قرار گرفته است. مطمئن شوید که اندازه زنگوله برای کلامپ مناسب است و هیچ نوری از بین صفحه قاعدهای و زنگوله عبور نمیکند. اطمینان حاصل کنید که حداقل فاصلهای به میزان تقریبا 2 میلیمتر بین بازو تا صفحه قاعدهای وجود داشته باشد و سپس مهرة ابزار را سفت کنید تا از کلامپ شدن بهینه مطمئن شوید. ابزار نوع گومکو در صورتی که خوب چفت نشود، نمیتواند فضای کافی را برای استفاده از خاصیت اهرمی فراهم کند.
پوست ختنهگاه را به وسیله هموستاتهای صاف در وضعیت ساعتهای 2 و 10، با عمق کم بگیرید (یعنی حداکثر 5/0 سانتیمتر از پوست گرفته شود). مراقب باشید که با نوک مجرای پیشابراه برخورد نکنید. با استفاده از پروب فلزی غیر نوکتیز، پوست ختنهگاه را تا سطح تاج آلت آزاد کنید. پروب را در حالت مایل نگه دارید تا وارد نوک مجرا نشوید. همچنین از پروب در ناحیه ونترال در ساعت 6 استفاده نکنید زیرا در این ناحیه فرنولوم وجود دارد که حاوی شاخه قدامی شریان بولبواورترال است. تمامی چسبندگیهای بین پوست ختنهگاه و نوک آلت باید به طور کامل برداشته شوند.
سپس یک برش دورسال ایجاد کنید. ابتدا یک هموستات صاف را برای فشردن پوست و لایههای مخاطی درست در وسط فاصله بین لبه پوست ختنهگاه و تاج آلت به کار ببرید ولی هرگز نباید فاصلهای کمتر از 5/0 سانتی متر با تاج آلت داشته باشید. پس از 5 دقیقه صبر کردن، هموستات را بردارید و سپس بافت فشردهشده را در حالی که نوک کُند قیچی بین پوست ختنهگاه و نوک آلت قرار گرفته، ببُرید. پوست ختنهگاه را به وسیله دو هموستات صاف عقب بکشید و نوک آلت را کاملا در معرض دید قرار دهید. هر گونه چسبندگی باقیمانده را به کمک وسایل غیر نوکتیز مثل پروب صاف یا گاز، جدا کنید. آلت را از نظر اختلالات آناتومیکی که قبلا متوجهشان نشده باشید، بررسی کنید. زنگوله کلامپ را روی نوک آلت قرار دهید و از یک هموستات برای نگه داشتن پوست ختنهگاه در اطراف قاعده زنگوله استفاده کنید. هموستاتهای قرارگرفته در ساعتهای 2 و 10 را بردارید.
قاعده زنگوله را در حفره صفحه قاعدهای قرار دهید. سعی کنید تا به وسیله یک هموستات از درون صفحه قاعدهای پوست ختنهگاه را در اطراف قاعده زنگوله بگیرید. هموستات را از زیر صفحه قاعدهای دربیاورید. مطمئن شوید که دورتادور به مقداری مساوی از پوست ختنهگاه بیرون کشیده شود و نوک برش دورسال در بالای صفحه قاعدهای قابل رویت باشد. بازوی اهرم فشارنده کلامپ را وصل کنید و مطمئن شوید که بازوهای زنگوله داخل یوغ دستگاه قرار گرفتهاند. مهره را سفت کنید تا پوست ختنهگاه بین زنگوله و صفحه قاعدهای فشرده شود. کلامپ را برای مدت حداقل 5 دقیقه در محل نگه دارید (شکل 3). سپس با استفاده از یک اسکالپل پوست ختنهگاه را ببُرید و مطمئن شوید که هیچ بافتی بالای کلامپ باقی نمانده است. مهره را شُل و کلامپ را از هم باز کنید. پوست را با یک گاز پنبهای از روی زنگوله بردارید.
مراقبت بعد از ختنه
آلت را بررسی کنید تا مطمئن شوید که هر گونه چسبندگی برداشته شده و ختنه به اندازه کافی صورت گرفته تا نوک آلت قابل رویت باشد. ناحیه را از نظر خونریزی چک کنید (شکل 4). برای کنترل سریع درد پس از عمل میتوانید از یک کرم بیحسکننده موضعی استفاده کنید. ناحیه را با وازلین بپوشانید و به خانواده یا مراقبین توصیه کنید که طی 5 روز آینده پس از هر بار تعویض پوشک مجددا از وازلین استفاده نمایند تا از چسبیدن پوشک به نوک آلت پیشگیری شود. برای کنترل درد و بیقراری طی دوره پس از عمل میتوان در صورت نیاز از استامینوفن به میزان 10 میلیگرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن هر 6 ساعت استفاده کرد. باید به والدین یا مراقبین توصیه شود که در صورت بروز خونریزی بیش از حد یا تب یا عدم ادرار کردن نوزاد طی 12 ساعت پس از عمل، با مطب پزشک تماس بگیرند. برای ویزیت مجدد پس از یک هفته، قرار ملاقاتی را تنظیم کنید.
رفع مشکل
ختنه ممکن است با چند عارضه همراه باشد. ممکن است پوست بیشتر از حد یا کمتر از حد برداشته شود. اگر پوست کمتر از حد برداشته شود، نوک آلت باز هم دیده نخواهد شد. در چنین مواردی مشاوره با اورولوژیست کودکان برای اصلاح ختنه باید مد نظر قرار گیرد. باقی گذاشتن بیشتر از حد پوست ختنهگاه از باقی گذاشتن کمتر از حد آن بهتر است. اگر مقدار زیادتری از پوست ختنهگاه برداشته شود، در نتیجه ممکن است تنه آلت قابل رویت شود. بیپوشش شدن تنه آلت ممکن است به خونریزی بینجامد. این خونریزی را میتوان با اِعمال فشار، استفاده از گاز هموستاتیک قابل جذب، استعمال موضعی لیدوکایین 1% همراه با اپینفرین، تجویز ترومبین موضعی، یا بخیه زدن لبههای بریدهشده با نخ صناعی قابل جذب 0-5 کنترل کرد. در صورتی که جراحی اصلاحی مد نظر باشد یا خونریزی کنترلنشده پیش بیاید، مشاوره با اورولوژیست کودکان توصیه میشود.
خلاصه
انجام روتین ختنه نوزادان به دلایل مختلفی انجام میشود و شواهدی در حمایت از منافع آن موجود است. با این حال با رعایت مناسب بهداشت نیز میتوان به بعضی از این منافع دست یافت. آکادمی بیماریهای کودکان آمریکا انجام ختنه به صورت روتین را توصیه نمیکند. کنترااندیکاسیونهایی برای انجام ختنه وجود دارد و در مورد هر بیمار، باید تمامی این موارد را مرور و رد کرد. کلامپ نوع گومکو در حین برداشتن پوست ختنهگاه، از نوک آلت محافظت میکند. عوارض این روش نادر هستند و با انتخاب اندازه صحیح کلامپ نوع گومکو میتوانند به حداقل برسند. در صورت بروز عوارض، مشاوره با اورولوژیست کودکان توصیه میشود.